ریموند برنارد کتلریموند برنارد کتل (Raymond Bernard Cattell) از روان‌شناسان مشهور آمریکایی - انگلیسی در قرن بیستم میلادی بود. شهرت کتل عمدتا به خاطر طراحی پرسش‌نامه ۱۶ عامل شخصیت است. این آزمون برای افراد ۱۶ساله و بالاتر ساخته شده و در هر ۱۶ مقیاس نمراتی را در اختیار می‌گذارد. پاسخ‌ها به صورت عینی نمره‌گذاری می‌شوند؛ نمره‌گذاری و تعبیر کامپیوتری موجود است از (۱۶PF) وسیعاً برای ارزیابی شخصیت به منظور پژوهش، تشخیص بالینی و پیش‌بینی موفقیت شغلی استفاده شده است. این آزمون به ۴۰ زبان ترجمه شده است. فهرست مندرجات۲ - اساتید و افراد موثر بر کتل ۳ - آثار ۴ - تقسیم‌بندی هوش به سیال و متبلور ۵ - نظریه شخصیت‌شناسی ۵.۱ - تاریخچه نظریه ۵.۱.۱ - توجه به متغیرهای اصلی شخصیت ۵.۱.۲ - ایجاد پرسش‌نامه‌های چندبعدی ۵.۱.۳ - آزمون‌های چندبعدی فلاناگان ۵.۱.۴ - ایجاد آزمون‌های چندبعدی دیگر ۵.۲ - شانزده عامل شخصیت ۵.۳ - پرسش‌نامه ۱۶ عاملی شخصیت ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - معرفی اجمالیریموند برنارد کتل در سال ۱۹۰۵ در شهر استافوردشایر انگلستان به دنیا آمد. [۱]
سیاسی، علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
[۲]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۵-۳۰۴.
وی در ۱۶ سالگی برای تحصیل در رشته فیزیک و شیمی وارد دانشگاه لندن شد و سه سال بعد با درجه ممتاز فارغ‌التحصیل شد. در مدتی که در لندن بود علاقه او به مشکلات اجتماعی تشدید شد، ولی به این نتیجه رسید که تحصیل در علوم طبیعی او را برای پرداختن به این‌گونه مشکلات مجهز نمی‌کند. او به این نتیجه رسید که بهترین راه‌حل این است که در زمینه بررسی ذهن انسان تسلط یابد. این، تصمیمی جسورانه در سال ۱۹۲۴ بود زیرا رشته روانشناسی در انگلستان فرصت‌های حرفه‌ای ناچیزی را فراهم می‌کرد و فقط شش کرسی استادی در این رشته وجود داشت. روانشناسی، رشته‌ای برای آدم‌های غیرعادی محسوب می‌شد. کتل به رغم توصیه دوستان، تحصیلات عالی در دانشگاه لندن را آغاز کرد و در سال ۱۹۲۹ دکترای خود را گرفت. [۳]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۵.
کتل در سال ۱۹۳۰ ازدواج کرد و از همسرش صاحب یک فرزند شد، [۴]
سیاسی، علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
اما پس از مدتی –در مدتی که کتل بر روی تحلیل عاملی برای ارزیابی ساختار شخصیت تحقیق می‌کرد و درنتیجه کار مفرط، رژیم غذایی نامناسب، و سکونت اجباری در آپارتمانی سرد به اختلال مزمنی دچار شد– همسرش به‌علت اینکه آینده مالی وی ضعیف شده بود و کاملاً در کار خودش غرق شده بود او را ترک کرد. [۵]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۵.
کتل هشت سال بعد از اینکه دکترای خود را گرفته بود، بالاخره، کار تمام‌وقتی را در رشته مورد علاقه خود به دست آورد. روان‌شناس مشهور امریکا ادوراد ثرندایک (Edward Lee Thorndike)، از کتل دعوت کرد تا یک سال را در آزمایشگاه ثرندایک واقع در دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک بگذراند. سال بعد، کتل مقام استادی در دانشگاه کلارک واقع در شهر وُرستر ایالت ماساچوست را پذیرفت و در سال ۱۹۴۱ به دانشگاه هاروراد رفت، جایی که به گفته او "نیروی خلاقیتش" شکوفا شد. از جمله همکاران او هنری موری، گوردون آلپورت و ویلیام شلدون بودند که شلدون مشغول ساختن نظریه خود درباره شخصیت و تیپ بدن بود. او همچنین در ۴۰ سالگی در دانشگاه ایلی‌نویز با مقام استاد پژوهش مشغول به کار شد. [۶]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۶-۳۰۵.
کتل در سال ۱۹۴۶ ازدواج دومی نمود و از همسر دوم سه فرزند یافت. [۷]
سیاسی، علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
ازدواج دوم او با یک ریاضیدان که در تمایلات پژوهشی‌اش سهیم بود انجام شد.وی در سال ۱۹۹۷ از انجمن روانشناسی آمریکا مدال طلا دریافت کرد. و سرانجام در ۹۲ سالگی در هونولولوی هاوایی درگذشت. خانواده کتل سایت یادبودی را به او اختصاص داده است که زندگی‌نامه، عکس‌ها، جوایز، ستایش‌ها، و آگهی‌های ترحیم را شامل می‌شود. [۸]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۶.
۲ - اساتید و افراد موثر بر کتلکتل در مدت تحصیلات عالی در دانشگاه لندن با روان‌شناس و آماردان مشهور چارلز اسپیرمن (Charles Edward Spearman) که روش تحلیل عاملی را به وجود آورده بود کار کرد. [۱۰]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۵.
درحالی که اسپیرمن از تحلیل عاملی برای ارزیابی توانایی‌های ذهنی استفاده کرده بود، کتل تصمیم گرفت که این روش را در مورد ساختار شخصیت اجرا کند. [۱۱]
سیاسی، علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
همچنین کتل، فهرست آلپورت و آدبرت (Allport & Odbert) را به کمتر از ۲۰۰ صفت متراکم کرده و برای هر صفت، درجه‌بندی همتاها و خود فرد را جمع‌آوری کرد و آنگاه برای تعیین اینکه چه تعدادی از عوامل شخصیتی زمینه‌ای می‌توانند الگوی همبستگی‌ها بین درجه‌بندی‌های صفات را تشکیل دهند، از تحلیل عاملی استفاده کرد، تحلیل او ۱۶ عامل به دست داد. [۱۲]
اسمیت، ادوارد و دیگران، زمینه روانشناسی هیلگارد، نصرت‌الله پورافکاری، تهران، آینده‌سازان: شهراب، ۱۳۸۴، چاپ اول، ج۲، ص۳۹۱.
۳ - آثارکتل از پرکارترین دانشمندان روان‌شناس به حساب می‌آید و مقاله‌ها و کتاب‌هایی که نوشته و تست‌هایی که تهیه و تعبیه کرده است فهرست بلندی را تشکیل می‌دهد. [۱۳]
سیاسی، علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
او افزون بر ۵۰۰ مقاله و ۴۳ کتاب منتشر کرد، دستاوردی ماندگار که احساس تعهد و پشتکار او را می‌رساند. [۱۴]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۰۶-۳۰۵.
۴ - تقسیم‌بندی هوش به سیال و متبلورکتل هوش را به دو دسته سیال و متبلور تقسیم می‌کند. به عقیده وی، هوش سیال استعداد ادراک کلی است که به کارکرد فیزیولوژیکی مغز وابسته است. اما هوش متبلور به تجربه‌ها، تحصیل و آموخته‌ها وابستگی دارد. همبستگی این دو مؤلفه هوش فرد را به وجود می‌آورد. [۱۵]
پارسا، محمد، زمینه نوین روانشناسی، تهران، بعثت، ۱۳۸۳، چاپ بیستم، ص۱۷۳.
۵ - نظریه شخصیتشناسیاستفاده از روش‌های تحلیل عاملی شخصیت یک دیگر از ابتکارات کتل بود؛ نظریه شخصیت‌شناسی کتل در دسته نظریه‌های تحلیل عاملی جای می‌گیرد. [۱۶]
کریمی، یوسف، روانشناسی شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ ۲۳، ص۷۱.
۵.۱ - تاریخچه نظریهبا پیشرفت روش‌های آماری در قرن بیستم و به‌ویژه روش تحلیل عوامل (factor analysis)، گرایش عده‌ای از محققان متوجه این روش‌ها برای تجزیه و تحلیل ساختار شخصیت شد. این عده که در حقیقت دنباله‌رو کارهای آمار شناسانی، مانند گالتون (Francis Galton) و اسپیرمن بودند، اساساً برای شناخت شخصیت معتقد به تجزیه و خرد کردن آن به اجزاء کوچک‌تر بودند تا بتوان این اجزاء کوچک‌تر را آسان‌تر مورد مطالعه قرار داد؛ مثلاً کسانی چون ترستون و گیلفورد (Louis Thurstone & J. P. Guilford) هوش را با استفاده از روش تحلیل عوامل به عامل‌هایی تجزیه کردند. همچنین کتل و گیلفورد نیز شخصیت را به عوامل تشکیل‌دهنده آن تقسیم کردند. [۱۷]
کریمی، یوسف، روانشناسی شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ ۲۳، ص۱۴۹.
اما نظریه کتل جامع‌ترین و وسیع‌ترین آن‌هاست. [۱۸]
شاملو، سعید، مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌پزشکی، تهران، رشد، ۱۳۸۲، چاپ هشتم، ص۱۷۳.
۵.۱.۱ - توجه به متغیرهای اصلی شخصیتکتل نسبت به روش تحلیل عاملی متغیرهای اصلی شخصیت علاقه شدید نشان می‌دهد و می‌گوید: اگر بحث از شخصیت نتواند چیزی را به اثبات برساند و اندازه بگیرد، باید نام آن را فلسفه یا هنر گذاشت! نه نظریه شخصیت. [۱۹]
سیاسی، علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
۵.۱.۲ - ایجاد پرسش‌نامه‌های چندبعدیدر سال‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ تعدادی پرسش‌نامه "یک‌بعدی" دیگر برای سنجش خصیصه‌های خاص طراحی شد. اما نخستین‌بار رابرت برن رویتر (Robert Bernreuter) بود که نشان داد با یک آزمون می‌توان به طور همزمان چندین خصیصه را اندازه‌گیری کرد. برای انجام این کار ابتدا تعداد زیادی پرسش‌های گزارش شخصی گردآوری و مشخص کرد که کدام‌یک از آن‌ها می‌توانند بین افراد نمره‌بالا و نمره‌پایین در هر یک از چهار آزمون تشکیل‌دهنده آزمون اصلی تمیز قائل شوند. این چهار آزمون عبارت بودند از: درون‌گرایی- برون‌گرایی، سلطه‌گری - سلطه‌پذیری، تمایلات روان‌رنجورانه و خودکفایی. با این روش او توانست آزمونی با ۱۲۵ پرسش تهیه کند، که با پاسخگویی به آن بتوان ابعاد چهارگانه ذکر شده را در شخصیت اندازه‌گیری کرد. ۵.۱.۳ - آزمون‌های چندبعدی فلاناگانجان سی فلاناگان (John C. Flanagan) با این اعتقاد که چرا خصیصه اعلام شده از سوی برن رویتر از یکدیگر مستقل نیستند، اقلام پرسش‌نامه او را در معرض تحلیل عاملی قرار داد. با این تحلیل عاملی فلاناگان اعلام کرد که در همه پرسش‌های پرسش‌نامه برن رویتر دو عامل می‌توانند جمع شوند یعنی این پرسش‌نامه فقط دو عامل (یا خصیصه) را اندازه می‌گیرد نه چهار خصیصه را. او این دو خصیصه را به خودمطمئن، پرخشاگر اجتماعی در برابر خودآگاه، از نظر عاطفی بی‌ثبات و اجتماعی در برابر غیراجتماعی نامید. ۵.۱.۴ - ایجاد آزمون‌های چندبعدی دیگرروش فلاناگان از سوی دیگر محققان مورد تقلید قرار گرفت و آزمون‌های چندبُعدی دیگری به این سبک به دنیای سنجش شخصیت معرفی شدند. سه نمونه از معروف‌ترین این‌گونه آزمون‌ها یکی خوی‌سنج گیلفورد - زیمرمن (Guilford – Zimmerman Temperament Survey) است، که ده نمره در مورد خصیصه‌هایی چون فعالیتی عمومی، سلطه‌طلبی، اجتماعی بودن، ثبات عاطفی و دوستانه بودن به دست می‌دهد. دیگری پرسش‌نامه شانزده عاملی شخصیتی کتل است که خصیصه‌های متقابل را می‌سنجد. [۲۰]
کریمی، یوسف، روانشناسی شخصیت، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ ۲۳، ص۲۱۱ - ۲۱۲.
۵.۲ - شانزده عامل شخصیتکتل با استفاده از درجه‌بندی مقیاس‌هایی که از بررسی کلمات مربوط به شخصیت در زبان انگلیسی به دست آمده بود، داده‌هایی از یک نمونه گسترده از مردم عادی به دست آورد و شانزده عامل شخصیت را از آن‌ها استخراج کرد. [۲۱]
کریستنسن یان، واگنر‌هاگ،هالیدی سباستین، روانشناسی عمومی، ابولقاسم بشیری و دیگران، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۵۷۲.
کتل بر این باور بود که اگر افراد آن میزانی را که از این صفات برخوردارند، اندازه‌گیری کنند، بدین ترتیب، کشف ساختارهای زیربنایی که در همه افراد مشترک است، ممکن می‌شود. از تحقیقات پرسشنامهای که او در مورد نمونه‌های وسیعی از افراد به‌هنجار (عادی) انجام داد، به این نتیجه رسید که شانزده صفت پایه (عمقی) وجود دارند که شخصیت انسان را وصف می‌کنند. این صفات را می‌توان با استفاده از پرسش‌نامه شانزده عاملی شخصیت کتل ارزیابی کرد. کتل اسم‌های خاصی برای هر یک از این عوامل دو قطبی به کار گرفت؛ ولی اصطلاحات داده شده در جدول (۱) معانی گسترده آن‌ها را نشان می‌دهد. [۲۲]
کریستنسن یان، واگنر‌هاگ،هالیدی سباستین، روانشناسی عمومی، ابولقاسم بشیری و دیگران، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۵، ص۵۷۵.
۵.۳ - پرسش‌نامه ۱۶ عاملی شخصیتکتل برای ارزیابی شخصیت چندین آزمون ساخت که مشهورترین آن‌ها پرسش‌نامه ۱۶ عاملی شخصیت (Factor Questionnaire Sixteen Personality) است که به اختصار (۱۶PF) نام دارد و بر ۱۶ صفت عمقی استوار است. این آزمون برای افراد ۱۶ساله و بالاتر ساخته شده و در هر ۱۶ مقیاس نمراتی را در اختیار می‌گذارد. پاسخ‌ها به صورت عینی نمره‌گذاری می‌شوند؛ نمره‌گذاری و تعبیر کامپیوتری موجود است از (۱۶PF) وسیعاً برای ارزیابی شخصیت به منظور پژوهش، تشخیص بالینی و پیش‌بینی موفقیت شغلی استفاده شده است. این آزمون به ۴۰ زبان ترجمه شده است. به عنوان نمونه، نیمرخ (۱۶PF) را برای یک خلبان فرضی در نظر بگیرید؛ با خواندن امتیازات بالا و پایین این نمودار درمی‌یابیم که فلان فرد از لحاظ هیجانی باثبات، وظیفه‌شناس، مخاطره‌جو، واقع‌بین، اهل عمل، متکی به نفس، مهارشده، و آرمیده است. و فلان خلبان تنیده، بیمناک (بزدل) است. [۲۳]
دوان شولتز و سیدنی آلن شولتز، نظریه‌های شخصیت، یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش، ۱۳۸۹، چاپ هفدهم، ص۳۱۶.
جدول (۱). شانزده عامل شخصیت کتل که از داده‌های پرسشنامهای گرفته شده است. [۲۴]
کریستنسن یان، واگنر‌هاگ،هالیدی سباستین، روانشناسی عمومی، ابولقاسم بشیری و دیگران، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۵، ص۵۷۶-۵۷۵.
۶ - پانویس
۷ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ریموند برنارد کتل»، تاریخ بازیابی ۹۷/۱۲/۲۲. رده‌های این صفحه : اساتید علوم روانشناسی | روان شناسان ایالات متحده آمریکا | روان‌شناسان آموزشی | روان‌شناسان اجتماعی | روان‌شناسان اهل انگلستان | روان‌شناسان قرن 20 (میلادی)
|